تخت جمشید در حال تخریب
 

بسیاری از کارشناسان و فعالان میراث*فرهنگی با اعتراض به چگونگی شرایط حفاظتی آثار، تمهیدات فعلی را برای جلوگیری از آسیب*های طبیعی و آلاینده*های محیطی کافی نمی*دانند.
پس از گذشت ۳۳ سال از ثبت جهانی مجموعه تخت جمشید و ۸ سال از محوطه تاریخی پاسارگاد در فهرست یونسکو هنوز شرایط حفاظتی و جلوگیری از آسیب*های مخرب رضایت*کننده توصیف نمی*شود.
هنوز مطالعات در رابطه با خطر عوامل جوی و آلاینده*های محیطی روی این مجموعه*های جهانی رضایت*بخش نیست. باران که می*بارد، چاله*های آب در تخت*جمشید، یکی پس از دیگری شکل می*گیرد. کاخ خزانه بر اثر تجمع* آب** باران تبدیل به خزینه می*شود و نفس صدستون هم به*شماره می*افتد.
فعالان*میراث*فرهنگی اما معتقدند میزان فرسایش آثار در فصل سرما چند برابر می*شود. «امین طباطبایی»، یکی از فعالان میراث*فرهنگی در استان فارس است.
او می**گوید: «زمانی*که پاسارگاد در فهرست میراث جهانی قرار گرفت، همگان امیدوار بودند که این موضوع بهانه*ای باشد برای حفاظت دقیقتر و بیش از پیش آثار باقی مانده از دوران هخامنشی، اما هر چه از آن تاریخ دورتر می*شویم، میزان فرسایش آثار بیشتر و بیشتر می*شود.»
به*گفته وی، هر چند در محوطه میراث*جهانی پاسارگاد برای کنترل آسیب*رسانی به محوطه توسط بازدیدکنندگان تدابیر مناسبی اندیشیده شده اما متولیان این اثر جهانی، گویا فراموش کرده*اند که بیشترین فرسایش در پاسارگاد ناشی از عوامل طبیعی است.
اگر طی ۱۰ سال گذشته چند بار به پاسارگاد رفته باشید، متوجه خواهید شد که در بسیاری از کاخ*ها، هوازدگی و از هم*گسستگی سنگ*ها به صورت روزانه رو به افزایش است. بسیاری از پایه ستون*ها با مشکل هوازدگی دست و پنجه نرم می*کنند.
این فعال میراث*فرهنگی ادامه می*دهد: «برخی شالی ستون*ها همچنان روی خاکی که در تمام فصل بارندگی خیس و مرطوب و گلی است و در بهار و تابستان انواع گیاهان از اطرافشان می*رویند، نگهداری می*شوند. مهمترین نقش*برجسته پاسارگاد یعنی نقش انسان بالدار هم روز به روز محوتر می*شود و با همین روند شاید چند سال دیگر تنها جرز دیواری که روی آن قرار گرفته است باقی مانده باشد.
اما «مازیار کاظمی» سرپرست پیشین مجموعه تخت*جمشید به ۳ عامل؛ آلاینده*های محیطی، شرایط جوی و عوامل بیولوژیک اشاره می*کند و می*افزاید: «آلاینده*های محیطی که ناشی از میزان گازهای متصاعد شده از مراکز صنعتی چون پتروشیمی و شهرک*های صنعتی در اطراف تخت جمشید و همینطور دود حاصل از آتش*سوزی زمین*های زراعی است، عوامل آسیب*زا به*شمار می*روند که در تخت*جمشید بیشتر و در پاسارگاد کمتر دیده می*شود.
به*گفته کاظمی تغییرات فصلی و شرایط جوی و عوامل بیولوژیک از مهمترین تهدیداتی به*شمار می*روند که گریبان مجموعه*های جهانی پارسه و پاسارگاد را گرفته*اند.
این کارشناس اعتقاد دارد، هوازدگی یکی از مشکلات ثابت و همیشگی مجموعه*های سنگی کشور است. چنانچه پس از تخریب*های انسانی شدیدترین آسیبی که بناهای تاریخی وارد می*آید، هوازدگی و فرسایش محیطی در محوطه*های باز است.
اما در رابطه با این مسئله یک واقعیت را باید پذیرفت و آن اینست که محوطه*های تاریخی موزه نیست و قابلیت کنترل ۱۰۰ درصد روی آن وجود ندارد. محوطه*ای که در فضای باز قرار دارد خواه ناخواه رو به اضمحلال می*رود و این شرایط برای محوطه*های خارج از کشور هم صدق می*کند.
از آنجایی*که نوع سنگ*های پارسه و پاسارگاد آهکی هستند و از قابلیت انتقال رطوبت برخوردارند بنابراین نزولات جوی باعث بالا رفتن رطوبت سنگ*ها و باد باعث افزایش تعرق در سطوح سنگ*ها می*شود و با پایین آمدن دما، همین رطوبت باعث یخ*زدگی و به مرور زمان سبب ایجاد ترک و شکاف در آثار می*شوند. اتفاقی که شرایط جوی باعث آن شده و به*گفته کارشناسان گریزی هم از آن نیست.
اما کاظمی صرفنظر از عوامل طبیعی به آلاینده*های محیطی تاکید می*کند. چراکه به*گفته این کارشناس اگر نمی*توان جلوی عوامل و شرایط جوی را گرفت اما می*توان بر آلاینده*های جوی انسانی کنترل و نظارت داشت و آن*ها را به*حداقل رساند.
پتروشیمی و شهرک*های صنعتی در اطراف تخت جمشید و دود حاصل از آتش*سوزی زمین*های زراعی آسیب*هایی است که باید هر چه*سریعتر به رفع آن*ها پرداخت.
اما دسته سوم عوامل مخرب به عوامل بیولوژیکی بر می*گردد. جاندارانی که به*صورت مستقیم و غیر مستقیم روی بناهای تاریخی تاثیر می*گذارند جزو این دسته به*شمار می*روند. گلسنگ*ها هم جزو این ساختار محسوب می*شود.
کاظمی در این*باره می*گوید: پرندگان با نفوذ در جداره*ها برای لانه*سازی و خزندگانی چون موش خرما با حفر تونل اثر را مورد تهدید قرار می*دهند.
هر چند در مجموعه پارسه و پاسارگاد روند تخریب این دسته از جانداران به*دلیل رفت*و آمدهای انسانی بسیار اندک است. اما مسئله*ای که مشهود است گسترش گلسنگ*ها روی آثار تاریخی است.
سالهاست روش*های مبارزه با گلسنگ*ها، فیزیکی بوده است به*طوری*که گلسنگ*ها تنها از روی سطح برداشته می*شود و با تغییر شرایط جوی و رطوبت دوباره رشد و نمو خود را از سر می*گیرد.
این درحالی است که سرپرست پیشین مجموعه تخت جمشید مطالعاتی که درخصوص جلوگیری از رشد گلسنگ*ها صورت گرفته را بسیار اندک می*داند.
به*گفته وی، با اینکه در سطح مطالعاتی یکسری پیشنهادات مطرح شده اما از آنجایی*که هنوز صاحب*نظری در مباحث حفاظت آثار در مقابل گلسنگ وجود ندارد و همکاری* و مشارکت بین*المللی مسائل مربوط به بودجه یکی از مشکلات آن است هنوز اتفاقی خاصی این رابطه وجود نداشته است.
صرفنظر از مسائل حفاظتی، در محوطه ۱۶۰ هکتاری پاسارگاد که بخش عمده*ای از مسیر بازدید آن پیاده*رو است، برای بازدیدکنندگان از مجموعه کمترین امکانات رفاهی نیز در نظر گرفته نشده است.
طباطبایی در این*باره می*گوید: «در تمام این محوطه گسترده، نه*تنها کافی*شاپی دیده نمی*شود که برای استراحت همزمان ۲۰ نفر باردیدکننده صندلی وجود ندارد. این درحالی*است که برای بازدیدی که ممکن است بیش از ۲ یا ۳ ساعت به طول انجامد، تنها یک یا ۲ آبخوری که یکی در محل وروی مجموعه است و دیگری در میانه*های آن، امکانات دیگری موجود نیست!
به*گفته وی، درد مشترک بسیاری از آثار تاریخی کشور در اینجا هم وجود دارد. راهنما برای معرفی مجموعه پیش*بینی نشده است و بسیاری از مردم هنگامی که بازدیدشان پایان یافت، چیز زیادی بر دانسته*هایشان افزوده نشده است.
اما در مورد تخت*جمشید، شرایط بهتر است. مجموعه میراث جهانی حفاظت فیزیکی را نسبت به سال*های گذشته بهتر کرده است. بسیاری از آثار با دیواره*های محافظ شیشه*ای که در فاصله خوبی از نقش*ها قرار دارند، محافظت می*شوند و بازدید کننده در بیشتر مناطق به نقوش دسترسی ندارد.
اما سرپرست پیشین تخت*جمشید تاکید دارد که پیشروترین آسیب*ها در محوطه*های تاریخی عوامل انسانی هستند.
موضوعی که به*دلیل اجرای علمی طرح مدیریت بازدیدکننده در پایگاه پارسه، پاسارگاد و چغازنبیل سبب شده که این آسیب*ها به*کمترین میزان خود برسد.
در این مجموعه*ها برخلاف دیگر محوطه**های تاریخی کارشناسان و ناظران کاملا متوجه هستند که چگونه مسیر و بازدید*کنندگان را به*صورت علمی مدیریت کنند.
این*درحالی است که با توجه به حجم بازدیدکنندگان مسیرها مشخص و کارکنان پارسه و پاسارگاد با برنامه مدون سالیانه راهکارهای جدید در نظر می*گیرند.